Nguồn gốc đấu bò tót Tây Ban Nha (phần 1)

Tây Ban Nha với biểu tượng là chú bò tót. Tất nhiên rồi và trong bài viết này, tôi xin giới thiệu sơ qua nguồn gốc và lịch sử phát triển của bộ môn nghệ thuật được coi là tôn giáo của người Tây Ban Nha này. 

Trong tiếng Tây Ban Nha, môn đấu bò tót được gọi là Corrida, một kiểu đấu chạm trán cần có sự hoang dại cần thiết của con bò và sự dũng cảm của người đấu bò, trong tiếng Tây Ban Nha gọi là Matador.  Giống bò tót nuôi để đáp ứng cho corrida được tập trung nhiều nhất ở miền nam Tây Ban Nha, vùng Andalusia. Tại đây, tôi bắt gặp rất nhiều thảo nguyên rộng lớn với những chú bò tót được thả rông. Tất nhiên là có rào cản quy hoạch, nhỡ chẳng may người lạ đi qua mà lại mặc áo màu đỏ thì chết.

Khó có thể nói người Tây Ban Nha là những người sáng chế ra món corrida bởi bản thân truyền thống sử dụng bò làm vật tế thần xuất xứ ở nhiều vùng. Thêm nữa, đấu nhau với bò tót thì cũng không chỉ có ở Tây Ban Nha. Bồ Đào Nha và miền nam nước Pháp, thậm chí là ở Châu Mỹ (Mehico + Colombia) cũng có truyền thống này tuy rằng cách thức cuộc chơi có phần khác biệt. Nhưng dù sao thì cũng là dùng bò chứ không phải lợn, gà, vịt . Người Tây Ban Nha đỉnh hơn các quốc gia lân cận bởi sự lịch sử phát triển cũng như khả năng tiếp thị tốt hơn.

Muốn tìm nguồn gốc của cái thú đối đầu với bò tót, chắc phải quay lại thời kỳ cổ đại. Trong thần thoại Hy Lạp, con bò tót luôn là biểu tượng của sức mạnh hoang dại và loài người luôn muốn tìm cách khuất phục nó. Hãy thử nhớ cái con quái vật Minotaurus nửa người nửa vật bị nhốt trong mê cung dưới lòng đất hay chính bản thân thần Zớt tự hòa mình thành bò tót để cưa cẩm nàng tiên Europa (có trên mặt đồng xu 2euro của Hy Lạp).   

Tại các viện bảo tàng liên quan đến thời kỳ La Mã - Hy Lạp, không khó để tìm thấy nhưng nét họa tiết mô tả cảnh người khuất phục bò tót. Đây là nét vẽ trên một chiếc bình bằng gốm

Còn cái đấu trường thì xuất hiện khi nào ? Chắc chắn là xuất hiện từ thời đế chế La Mã. Ngay từ thời đó, người ta đã chuộng việc đưa các loại thú hoang dã (hổ, voi,..) về để đấu với người. Chúng ta hãy đi sâu một chút về thú vui xem đấu trường La Mã bởi nó có ít nhiều ảnh hưởng đến món corrida sau này của người Tây Ban Nha. 

Đấu trường La Mã, thủy tổ của đầu trường bò tót ngày nay ở Tây Ban Nha

 Người La Mã có nhiều kiểu trò chơi khi họ đến đấu trường xem. Đó có thể là món đấu sĩ gladiateur, có thể là món đua cỗ xe 4 ngựa (giống trong phim Ben Hur), có thể là món người đấu với thú hoang hoặc thủy chiến. Theo sử sách ghi lại, chưa có dấu hiệu nào cho thấy rõ nét việc bò tót đấu với người mà chủ yếu người ta sự dụng con vật này cho trò chơi đua bò tót hoặc cho chúng đối đầu với nhau (rưa rứa kiểu hội chọi trâu Đồ Sơn). Đó là về phần bò tót . 

và đấu trường bò tót ngày nay với lối kiến trúc đậm chất vùng Andalusia miền nam Tây Ban Nha

 Còn về phần người đối đầu với bò tót, nguồn gốc sâu xa cũng bắt nguồn từ thời kỳ Hy Lạp – La Mã cổ đại. Vào thời ấy, ngoài việc xem những show diễn gladiator vào buổi trưa, giới tượng lưu La Mã rất ưa chuộng đi săn bắn vào buổi sáng và một trong những con thú mà họ thích săn bắn có bò tót . Trong tiếng latinh, những kẻ săn tìm và giết bò tót thời ấy được gọi là taurocentaes, về một khía cạnh nào đó cũng có điểm chung so với những matador thời nay (mục đích của anh ta cũng để giết bò thôi mà). 

Các trò chơi dã man trong đấu trường tồn tại được vài trăm năm kể từ thời điểm đấu trường Colosseum được khánh thành ở Rome năm 80 sau công nguyên. Nhưng khi đế chế La Mã dần suy yếu và đặc biệt là khi đạo Thiên Chúa giáo trở thành tôn giáo thay thế cho tục lệ cúng tế thần zớt thì tất cả các đấu trường bị cấm tiệt.  Khi đế chế La Mã hoàn toàn sụp đổ thì truyền thống săn bắn bò tót để tiêu khiển cũng biến mất luôn. Duy nhất chỉ có những nơi mà người ta chăn nuôi bò tót ở quy mô lớn thì mới thói quen săn đuổi bò tót mới tồn tại. Vậy đâu là vùng người ta có thể đi tìm săn và nuôi bò tót nhiều nhất ? Tất nhiên là những thảo nguyên rộng lớn như miền nam Tây Ban Nha, miền tây nam nước Pháp và Bồ Đào Nha. Điều này cũng giải thích vì sao truyền thống đấu bò tót cũng tồn tại ở những quốc gia láng giềng của Tây Ban Nha. 

Như vậy, để tóm tắt lại nguồn gốc của thói quen săn đuổi và liều mình với bò tót tại nước Tây Ban Nha bắt nguồn từ 2 thứ : đấu trường La Mã và các trang trại chăn nuôi bò tót. Bây giờ, tôi sẽ giải thích kỹ hơn về truyền thống chăn nuôi bò tót của Tây Ban Nha bởi nó có ảnh hưởng trực tiếp đến lịch sử phát triển Corrida. Đến điểm này, chắc chẳng có gì ngạc nhiên khi biết rằng quê hương của corrida chính là tại những thảo nguyên rộng lớn, hay chính xác hơn là vùng Andalusia phía nam Tây Ban Nha.

Sau khi đế chế La Mã tan rã thì cả một lãnh thổ rộng lớn do người La Mã quản lý bị cắt xén thành nhiều mảnh. Thời trung cổ là thời kỳ tiếp theo ngay sau khi đế chế La Mã tan rã và đặc thù của thời kỳ này là sự xuất hiện của những loại địa chủ sở hữu rất nhiều đất đai rộng lớn. Và tại Tây Ban Nha, hoạt động nông nghiệp duy nhất có thể tồn tại được tại vùng Andalusia khô cằn là chăn nuôi bò tót ! Những tên địa chủ này làm giàu nhờ hoạt động này và theo dòng thời gian, họ trở thành giới quý tộc. Trong suốt thời kỳ trung cổ cho đến tận thế kỷ XV, giới quý tộc Tây Ban Nha nói riêng và Châu ÂU nói chung ưa chuộng việc săn bắn như là một môn rèn luyện thể thao. Và thế là lại một lần nữa, thú săn  bò tót xuất hiện và rộ lên ở miền nam Tây Ban Nha.  

Từ thời kỳ phục hưng, từ việc chỉ là thú săn bắt để rèn luyện thể thao, đối đầu với bò tót trở thành một cách phô diễn nghệ thuật trước công chúng và được tổ chức khi có những sự kiện quan trọng (vua sinh ra hoàng tử, quận chúa đón chào nhà vua…).  Kể từ thế kỷ XV, đối đầu với bò tót chỉ giới hạn trong giới quý tộc và hoàng gia Tây Ban Nha. Nhưng dần dần, những người đối đầu với bò tót (torreros) được mở rộng hơn và các cách thức cũng như trang phục cũng tiến hóa theo thời gian. Có lẽ phải đợi đến thế kỷ XIX thì corrida mới có kiểu cách khá gần với thời nay.