Nằm vắt ngang lưng trời quanh năm chìm trong mây trắng, người ta gọi đó là vùng đất tiên, do sơ ý của tiên nữ mà đánh rơi rẻo đất tiên ấy xuống thế gian này. Đó cũng là nơi dãy Hoàng Liên Sơn đặt bước chân thứ hai khổng lồ của mình tạo nên vùng đồng bằng lớn thứ hai giữa núi rừng Tây Bắc trùng điệp xa xôi…
< Suối Giàng bốn mùa bồng bềnh trong mây, hấp dẫn du khách bởi khí hậu, vị ngọt của chè tuyết cổ thụ, của mật ong tinh khiết và tiếng khèn, tiếng sáo, tiếng đàn môi cùng lời hát trao tình của các chàng trai, cô gái Mông réo rắt...
Mây trắng cứ giăng mù trên con đường đèo uốn lượn lên cao, lên cao dần tạo cho chúng tôi có cảm giác đang thực sự đi vào cõi tiên như trong truyền thuyết xa xưa mà người H’Mông kể về sự ra đời của cái chóp núi mang tên Suối Giàng – dòng suối trên trời.
Đường lên Suối Giàng
Đến chốn này, người ta dễ có cảm giác cảnh vật và con người nơi đây đâm rễ và lấy dưỡng chất nuôi sống mình từ trong mây chứ không phải từ mặt đất. Giàng A Giao, chủ tịch xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái rất tự hào về vùng đất của mình: “Đẹp lắm, trên này cũng có vườn đào tiên như trong chuyện Tôn Ngộ Không ấy mà, sống trên này cứ như sống trên Giàng (tiếng H’Mông, Giàng là trời – NV) ấy”.
“Sư phụ” chè 300 tuổi
Nhưng người H’Mông bản địa ở đây, chỉ lý giải sự ra đời của cây chè cổ thụ của mình bằng một câu chuyện cổ được truyền miệng từ đời này sang đời khác: có cặp vợ chồng người H’Mông lạc rừng, khi đã kiệt sức, họ ngồi dưới một cây cổ thụ, tình cờ lá cây rơi vào ấm nước của họ, khi uống vào bỗng dưng sức khoẻ hồi phục và từ đó họ tin rằng đây là cây thuốc trời cho…
Chè tuyết Suối Giàng chẳng những đẹp mà lại ngon. Ai đã một lần thưởng thức chắc khó thể quên được vị đậm đà, thanh tao của loại chè tuyết thuộc loại ngon nhất nước này. Ấy vậy mà ở Suối Giàng có đến tám vạn cây chè cổ. Có cả một rừng chè cổ thụ vài ngàn cây có tuổi thọ 200 – 300 năm tuổi ở Pang Cáng, cành lá xum xuê rợp cả một góc trời. Cây chè, cũng như dòng suối, được cho là của trời vì chúng thoạt đầu mọc hoang dại và đến giờ vẫn trường tồn một cách tự nhiên, chẳng cần con người chăm bón phân thuốc gì cả.
Loại chè tuyết nơi này thuộc loại “đỉnh” thời Pháp thuộc, khi ấy chúng được dùng để đổi lấy vàng bạc hay muối từ miền xuôi. Đến giờ, chúng vẫn là loại chè có giá cao nhất trong các loại chè của cả nước. Tuy nhiên, do sản lượng rất thấp mà danh tiếng thì cao, mỗi năm chỉ có khoảng 80 – 100 tấn chè khô…
Đó là một kỳ quan thực sự trên những vách núi “sừng trời”, bức tranh diễm lệ được tạc nên giữa trùng điệp núi rừng, ai đã vẽ nên bức tranh giữa trời đất từ hàng trăm năm qua của vùng đất Mù Cang Chải?…
Rời thung lũng Tú Lệ nổi tiếng với món xôi nếp cực ngon đã định danh “nếp Tú Lệ, tẻ Mường Lò” được bao bọc ba phía là ba ngọn núi cao chót vót Khau Phạ, Khau Song, Khau Thán, chúng tôi vượt đèo Khau Phạ để đến vùng đất Mù Cang Chải huyền thoại. Nếu lấy Khao Lương là điểm cực bắc và Xuân Sơn là chóp cuối cùng của dãy Hoàng Liên Sơn, thì Mù Cang Chải chính là trung tâm của dãy núi này và là nơi định danh chung của Hoàng Liên Sơn là “sừng trời” (Khau Phạ).
Gần 20 năm trước, ra Hà Nội tìm người cùng đi du thám Mù Cang Chải, ai cũng lắc đầu ngao ngán, cái địa danh xa xăm ngày ấy không chỉ là vùng đất bí ẩn, đầy sơn lam chướng khí, mà khi đó nó còn mệnh danh là vùng đất say. Cho đến bây giờ người ta vẫn còn kể lại giai thoại tập thể lãnh đạo một xã đã đồng ký tên vào đơn kiến nghị gởi lên trên để xin được hút thuốc phiện mỗi khi hội họp.
Mù Cang Chải, theo tiếng H’Mông có nghĩa đơn giản là rừng gỗ nằm trên đất khô, nơi có đến 90% là người H’Mông sinh sống. Nay thì cây thuốc phiện đã rời xa vùng đất này, những trung tâm cai nghiện đã được mọc lên ở tận xã, nhưng với chúng tôi, lần trở lại Mù Cang Chải vẫn là vùng đất say, say đến ngả nghiêng, say đến độ không thể rời bước…
“Không say không về…”, câu nói đầu môi của hầu hết những người từ xuôi lên Mù Cang Chải bây giờ là thế, không phải say thuốc phiện, bởi bây giờ tìm đỏ mắt cũng không ra một lạng thuốc phiện ở vùng đất này. Mà đây là cái say của rượu ngô nhắm với gà đi bộ tiềm thuốc, heo cắp nách… những món nhậu số dách của rẻo đất cao hơn này, nhưng say nhất có lẽ là những thửa ruộng bậc thang ở Mù Cang Chải – một trong những nơi “đốt phim” của những tay săn ảnh đến từ mọi miền đất nước.
Ở Mù Cang Chải có ba thửa ruộng bậc thang đáng xem nhất và đẹp nhất nằm ở ba xã khác: Chế Cu Nha, Dế Su Phình và La Pán Tẩn. Đa số những tay săn ảnh thích chọn Chế Cu Nha vì tiện đường, nằm ngay trên quốc lộ 32, nhưng hôm nay chúng tôi lại tìm đường vào sâu trong La Pán Tẩn vì nơi đây được xem là “kinh đô” của những thửa ruộng bậc thang đẹp nhất Mù Cang Chải và hoang sơ, nguyên bản nhất. Một bức tranh rực rỡ hiện ra trước mắt, hàng chục ngọn núi cao ngất được bàn tay con người đục đẽo, tạo nên những bậc thang đang chín rộ lúa vàng, những bóng người bé xíu đang thu hoạch vụ mùa. Bây giờ đang là tháng 10, nét huyền diệu của núi rừng tạo hoá được bàn tay con người khắc tạc đang vào cực đỉnh của lòng say đắm, tất cả chúng tôi đều đang say…
Một lát cắt vào sườn núi tạo nên những bậc thang vàng đã là một kỳ công, nhưng ở đây có hàng ngàn, hàng vạn bậc thang vàng như thế. Theo ông Lý Súa Tính, một người H’Mông lão làng, nguyên bí thư đảng uỷ xã La Pán Tẩn, vùng đất này có người H’Mông đến cư trú hơn 200 năm, ban đầu chỉ có tám hộ người H’Mông từ phía bắc về đây dựng cơ nghiệp ở bản Trống Tông, với người H’Mông có tập quán “ăn theo sương mù”, chọn nơi cư trú là những đỉnh núi cao, từ đó lan dần ra khắp các ngọn núi thành bảy bản tạo nên La Pán Tẩn ngày nay. Người H’Mông có bí quyết rất riêng để khoét núi tạo nên ruộng bậc thang, họ biết cách dựa vào thế núi, tìm cách đưa nguồn nước lên cao để tưới tiêu cho ruộng bậc thang chứ không đơn giản chỉ dựa vào mưa trời, suối rừng… Diện tích ruộng bậc thang của cả Mù Cang Chải lên đến 3.200ha, tất cả đều do con người tạo nên.
Quả thật đây là miền đất say, say đến độ sáng hôm sau, thay vào lịch trình ngược đường lên Lai Châu để vượt đèo Ô Quy Hồ sang Lào Cai, chúng tôi đã quay ngược trở lại Chế Cu Nha và La Pán Tẩn để tận hưởng cơn say với những thửa ruộng bậc thang vàng rực trong ánh nắng sớm. Ở lưng chừng nấc thang vàng, chúng tôi gặp chị Yàng Thị Xính, hôm nay Xính đưa cả đứa con nhỏ tám tháng tuổi cùng ra ruộng để thu hoạch.
Trẻ con H’Mông từ khi sinh ra đã sống ngập trong sương mù nên chúng rất khoẻ, người mẹ trẻ cứ để đứa trẻ ngồi chơi một mình trong cái rổ với mớ rơm cho dù nắng đã lên cao. Xính cho biết: “Hai vợ chồng canh tác ruộng bậc thang cha mẹ để lại, chỉ hơn một sào, chủ yếu trồng lúa nếp. Chồng nó lo cắt lúa, còn mình thì mình đập lúa và dọn vào bao, con nhỏ phải mang theo ra ruộng luôn vì để ở nhà không ai chăm. Lúa chín quá không gặt gấp thì chim trời ăn hết, phải tranh thủ thôi”. Hỏi Xính với thửa ruộng bé xíu có đủ ăn không, cô cười bảo: “Có ít ăn ít, có nhiều ăn nhiều, nếu thừa ít thóc đổi rượu cho thằng chồng nó uống…”
Vương quốc” Xá U Ní
Chiếc xe du lịch của chúng tôi cứ trượt dài trên con dốc cao ngửa mặt, bao lần gài số mạnh, bánh xe như muốn cháy khét nhưng vẫn không sao lên được con dốc, phía xa xa trên kia còn đến hàng chục con dốc, vậy là đành phải bỏ xe lại, cử người về Mường Hum thuê xe thồ để vượt dốc lên vương quốc người Xá U Ní.
Đơn độc giữa rừng
Đường vào bản Xín Chải thuộc xã Mường Hum, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai rất quanh co, đi men theo sườn núi, trời Hoàng Liên Sơn hôm nay khá lạnh, nhưng cả đoàn chúng tôi, ai cũng toát mồ hôi hột khi ngồi sau xe máy thồ phi hùng hục qua những vực sâu, hẻm núi, nhìn về phía sau, thị trấn xa xôi nhất của huyện Bát Xát địa đầu tỉnh Lào Cai với những mái nhà bé tí như đồ chơi của trẻ con. Xín Chả nằm lặng lẽ dưới một thung lũng sâu được bao quanh tứ bề là rừng. Những căn nhà hình nấm xinh xinh với tường trình bằng bùn đất lợp lá, hoàn toàn không có cửa sổ, duy nhất cửa ra vào cũng bé xíu là đặc trưng của người Hà Nhì, cả bản vắng lặng, biệt lập và nghi ngại khi có người lạ đặt chân vào…
Người Hà Nhì đã từng có chữ viết từ gần một ngàn năm về trước, nhưng sau mất dần và mất hẳn. Bù lại, họ có trí nhớ rất kỳ lạ. Mỗi khi họp gia tộc, dịp tết họ thường ngồi lại với nhau và nghe kể về dòng họ mình, gia phả mình và ghi tâm khắc cốt, họ có thể nhớ một cách tường tận về dòng họ 40 đời về trước.
Tên của người Hà Nhì cũng rất lạ thường, họ thường lấy tên người cha, hoặc con vật mà theo họ ứng với đứa bé để đặt làm tên đệm, nhờ vào trí nhớ tuyệt vời mà họ luôn thuộc lòng những bài hát, câu ca, như bài hát mừng đám cưới dài đến 400 câu, nhưng trai gái ai cũng thuộc nằm lòng từ thưở ấu thơ…Thân phận đàn bà
Người bản Xín Chải có vẻ khá e ngại đối với khách lạ. Khi thấy chúng tôi đưa máy quay phim hay chụp ảnh, nhiều em bé quay đầu bỏ chạy còn người lớn thì cứ xua tay, có người còn tỏ vẻ khá giận dữ. Chỉ đến khi chúng tôi nhờ đến trưởng bản Phú A Xì dẫn đến thăm nhà thì dân bản mới chịu tiếp chuyện.
Những người phụ nữ ở bản Xín Chải bất cứ ngồi hay đứng, ở nhà hay trên nương đều luôn tay thêu thùa, làm lụng. Tuy sống đơn độc, cách biệt với các cộng đồng khác giữa rừng hoang, nhưng xem ra cưới xin chốn thâm sơn cùng cốc này “văn minh như tây”. Nam nữ lấy nhau thường qua hai lần cưới, lần đầu thấy thích là cưới ngay, đến khi có con, thậm chí có cháu, xem ra mối tình đã bền chặt, của cải làm ra là của chung, họ lại cưới chính thức một lần nữa. Lúc đó mới có thể chúc nhau câu “trăm năm hạnh phúc”…
Nếp nhà người Hà Nhì tuy đơn sơ nhưng khá độc đáo. Nhà vuông bằng đất, mái tranh, tường được làm dày đến gần nửa mét, xung quanh được dựng đầy những bó củi. Phía bên trong nhà, trên bếp lửa và bên ngoài mặt hiên nhà là những dây đậu tương và bắp, được hong phơi để dành ăn cho cả năm. Có đến một nửa nhà phía trước được để trống, chỉ có thêm một cái bếp phụ và một cái giường dùng để dành cho khách.
Tạm biệt Hoàng Liên Sơn, tạm biệt vương quốc Xá U Ní của những người đàn bà Hà Nhì lam lũ, chúng tôi trở về xuôi mang theo nhiều cảm xúc lạ thường. Vùng đất “sừng trời” ai cũng đã từng ê a từ những ngày còn mài quần trên ghế trường tiểu học, nhưng có mấy ai hiểu được bức tranh Hoàng Liên Sơn ẩn hiện sau làn mây mù quanh năm lại nhiều màu sắc rực rỡ đến thế…
Binh Nguyên – Đoàn Đạt
Ngược dốc Sừng Trời - Kỳ 1
Du lịch, GO! - Theo ThegioiF5
