Qua lời kể của các già làng người Dao ở Mẫu Sơn, khu linh địa cổ còn nằm trong một huyền thoại khác bao trùm cả quần thể núi non trùng điệp, rừng xanh, suối mát của Khu du lịch Mẫu SơnHuyền tích linh địa cổ< Lên Linh địa cổ Mẫu Sơn.Quả thực, vẫn đọc trong sách phong thủy về cái thế đất đắc địa “Tả thanh long, hữu bạch hổ, mặt nhìn sông, lưng tựa núi” mà đôi khi cảm thấy còn mù mờ lắm, chẳng mường tượng nổi cái thế đất đại cát, đại lợi, đại phúc ấy hình dáng ra sao. Vậy mà, chỉ đặt bước chân đầu tiên lên khu linh địa cổ Mẫu Sơn mọi mơ hồ đều được sáng tỏ.
Trung tuần tháng 4 vừa rồi, Ban quản lý Khu du lịch Mẫu Sơn mời chúng tôi cùng tham gia chuyến khảo sát thực địa khu linh địa cổ Mẫu Sơn, thôn Lặp Pịa, xã Mẫu Sơn, huyện Lộc Bình. Đúng là “mừng như bắt được vàng”, bởi cái địa danh đượm màu huyền thoại ấy luôn tạo nên một sức hút kỳ lạ đến khó tả, đặc biệt là với mấy anh em phóng viên chúng tôi. Chuyến đi rất vất vả với khoảng 3 tiếng đồng hồ leo núi liên tục, nhưng những xúc cảm có được khi đặt chân lên vùng lãnh địa tôn nghiêm ấy quả là xứng đáng với tất cả gian truân trong suốt cuộc hành trình. Đứng giữa một vùng không gian tâm linh huyền bí, trong chúng tôi cứ trào dâng mãi niềm tự hào về những trầm tích văn hóa, lịch sử lâu đời của quê hương Xứ Lạng.
< Hành trình trên con đường độc đạo.Trong chuyến khám phá khu linh địa cổ Mẫu Sơn, chúng tôi đã chụp hơn 500 bức ảnh về những cảnh sắc kỳ vĩ trong mây gió mịt mù suốt dọc cuộc hành trình lên đỉnh cao ngàn mét. Những bức ảnh minh chứng cho sự hiện hữu của quá khứ ngàn năm trên một vùng lãnh địa linh thiêng, tôn nghiêm, huyền bí. Trong sự ám ảnh ấy, có cả nỗi day dứt về những trầm tích văn hóa, lịch sử đang đứng trước quy luật nghiệt ngã của 2 chữ còn và mất. Để rồi, những day dứt đó dẫn dắt chúng tôi không tiếc công sức tìm kiếm những khám phá của đoàn khảo cổ học 8 năm về trước cùng những nhân chứng lịch sử liên quan đến đỉnh non thiêng.
Xin hãy khoan bàn về những dấu ấn văn hóa, lịch sử của khu linh địa cổ, bởi chỉ nội việc những huyền tích xung quanh vùng đất này đã tạo nên biết bao mê hoặc rồi. Từ đầu thế kỷ XX, dân quanh vùng Mẫu Sơn vẫn truyền tụng nhiều chuyện kể, huyền tích, huyền thoại về khu linh địa cổ. Một trong những chuyện khá ấn tượng bắt đầu từ một gia đình người Dao sinh sống ở thôn Lặp Pịa, xã Mẫu Sơn, huyện Lộc Bình về “những phiến đá thiêng rỉ máu”.
Chuyện kể: Cách đây đã rất lâu, trong một chuyến đi săn, ông chủ gia đình người Dao đã vác về một phiến đá kỳ lạ từ khu linh địa cổ. Với suy nghĩ thuần phác của người dân có thể dùng phiến đá này vào công việc cá nhân của gia đình. Thật kỳ lạ là mờ sáng hôm sau, vừa tỉnh giấc, ông chủ nhà đã tá hỏa khi tận mắt nhìn thấy phiến đá hôm qua mình mang về đang rỉ ra những giọt máu, vết máu loang đỏ cả sân nhà. Người ông lạnh toát sống lưng và thầm nghĩ mình đã làm một việc động trời, ông vội vã cùng gia đình thành khẩn cõng phiến đá thiêng lên trả lại chỗ cũ và cầu xin thần linh tha thứ. Câu chuyện cứ thế lan truyền mãi trong ký ức của người Dao và các dân tộc khác trong vùng. Nơi có phiến đá thiêng và cả vùng phụ cận đã trở thành một “vùng lãnh địa linh thiêng”.
< Núi non hùng vĩ trên hành trình.Qua lời kể của các già làng người Dao ở Mẫu Sơn, khu linh địa cổ còn nằm trong một huyền thoại khác bao trùm cả quần thể núi non trùng điệp, rừng xanh, suối mát của Khu du lịch Mẫu Sơn. Đó là câu chuyện đau buồn của một bi kịch gia đình tan vỡ bởi những ghen tuông mù quáng. Tương truyền rằng, thủa xưa tại khu vực này có một gia đình đầm ấm, hạnh phúc. Người chồng khỏe mạnh, dũng cảm, người vợ thủy chung, đảm đang sinh được những người con xinh đẹp, ngoan ngoãn. Họ sống hòa thuận và no đủ trong một vùng rừng núi quanh năm mây phủ, có con sông Kỳ Cùng uốn lượn chảy quanh.
Một ngày, đất nước có giặc xâm lăng, người chồng vâng mệnh vua lên đường xung quân giết giặc, bảo vệ bờ cõi biên cương. Trong thời gian người chồng ra trận, một tên gia nhân trong gia đình đã đem lòng thương yêu người phụ nữ vắng chòng, nhưng hễ cứ ngỏ lời lại bị kiên quyết từ chối. Không được đáp lại tình yêu còn bị khinh miệt, những ghen ghét, xấu hổ và hằn học chất chứa trong lòng ngày càng lớn, gã gia nhân luôn nung nấu ý định trả thù người phụ nữ ấy.
Trong thời gian ấy, có chàng Chóp Chài tốt bụng vẫn thường qua lại giúp đỡ gia đình trong khi người cha của những đứa trẻ vắng nhà. Sau khi người cha lập công thắng trận trở về, gã đê tiện kia đã không ngừng xúc xiểm, bịa đặt rằng trong những năm tháng người cha ra trận, người mẹ đã có tình ý với Chóp Chài, không còn giữ lòng chung thủy với chồng.
Mặc cho người mẹ thủy chung cạn nước mắt thanh minh, người cha vẫn một mực tin vào lời tên gia nhân xấu bụng. Bi kịch rồi cũng đến vào một ngày xuân, trong cơn nóng giận vì ghen, người cha đã xuống tay giết chết người vợ mà mình đã hết mực yêu thương. Dòng máu oan khuất của người mẹ chảy mãi, chảy mãi, chảy thành hằng trăm con suối quanh vùng, thấm đẫm cả những cánh hoa đào, để đến nay Mẫu Sơn vẫn luôn nức tiếng với những cành bích đào đỏ thắm trong huyền ảo sương mù mỗi dịp xuân sang.
< Ngổn ngang những phiến đá nhân tạo trên nền linh địa.Về phần người cha, sau cơn cuồng giận, ông chợt tỉnh ngộ, nhận ra mình đã nhẫn tâm sát hại người vợ thủy chung bao năm trọn vẹn những mặn nồng, người cha rơi vào những tột cùng của khổ đau, ông ngày đêm gào thét để cầu xin cho vợ mình được sống lại, tiếng gào thét của ông trở thành những cơn gió da diết thổi quanh năm trên đỉnh Mẫu Sơn, nước mắt của ông hòa vào dòng máu người vợ trở thành những dòng nước nguồn thấm đẫm mối tình oan khuất, người dân đã lấy thứ nước ấy cất thành loại rượu Mẫu Sơn cay ngọt, say nồng nổi tiếng sau này.
Dòng nước mắt ấy cũng đã nuôi dưỡng những cây chè cổ thụ trên đỉnh Mẫu Sơn, thứ chè kỳ lạ luôn mang vị ngọt đắng của một tấn bi kịch ngàn năm. Người cha cứ lang thang vô định trong rừng thẳm để tìm hình bóng người vợ xưa, những giọt nước mắt của ông rải khắp núi rừng, đọng lại trên lá thành những trái chanh rừng bé xíu, tròn mọng, người dân khi hái về ngâm muối đã tạo nên thứ gia vị có hương thơm đặc biệt khiến ai đã một lần thưởng thức sẽ không thể nào quên. Và cuối cùng, người cha trong những đau khổ, tuyệt vọng tột bậc đã một mình dùng dao phạt trắng một khoảng rừng thành một vùng đất trống, ròng rã trong nhiều ngày trời, ông đẽo gọt những phiến đá lớn gần đó để dựng lên một khu đền cổ thờ cúng người vợ oan khuất của mình... ông gục chết vì kiệt sức sau khi xây dựng ngôi đền ấy.
< Khu linh địa cổ dần hiện ra sau lớp sương mờ ảo.Cảm động trước câu chuyện tình bi thương, Ngọc Hoàng Thượng Đế đã biến họ thành những ngọn núi bất tử ngàn năm, tiếc thương cho một gia đình tan vỡ, người dân đã lần lượt gọi những ngọn núi ấy là núi cha, núi mẹ, núi con... tạo nên quần thể Khu du lịch Mẫu Sơn ngày nay. Và hằng năm, người dân trong vùng vẫn hành hương về khu linh địa cổ nơi lưng chừng núi mẹ để thực hiện các nghi lễ tâm linh, tín ngưỡng thiêng liêng, để tưởng nhớ về một huyền thoại bi thương nhưng thấm đượm tính nhân văn sâu sắc...
Lần theo dấu chân những người tiên phong
Đã được nghe nhiều câu chuyện hư hư thực thực về Khu linh địa Mẫu Sơn, đã có đôi chút mường tượng về vùng đất linh thiêng ấy qua lời kể của những người từng đặt chân đến, đã tìm hiểu một số hồ sơ nghiên cứu, khai quật khảo cổ học, đã có vài nét hình dung qua những bức ảnh tư liệu vàng ố màu thời gian…
Qua trạm thu phí giao thông cửa khẩu Chi Ma chừng 3km, rẽ trái vào con đường đất khoảng vài km nữa, chúng tôi xuống xe tại một con dốc cuối cùng gần Trường tiểu học thôn Lặp Pịa. Đoàn gồm 12 người: 9 cán bộ của Sở Văn hóa - Thể thao và Du lịch, 2 phóng viên Báo Lạng Sơn, anh Hoàng Văn Tạ, Phó Trưởng Công an xã Mẫu Sơn - một tay đi rừng lão luyện dẫn đường.
< Hành trình lên tới khu linh địa cổ đầy gian nan với những sườn núi nhấp nhô và bãi đá trơn trượt...Chiếc mũ tai bèo bạc màu sương gió, con dao quắm sắc lẹm trong tay, anh Tạ thoăn thoắt xé đám cây bụi dẫn chúng tôi men theo con đường độc đạo chỉ vẻn vẹn vừa dấu chân một người đi. Cứ dò dẫm từng bước nhỏ, hết bờ dốc, lại đổ đèo, được khoảng 1/3 quãng đường chúng tôi đã cảm thấy chân cẳng rã rời. Đứng tựa vào gốc cây thở dốc, nhìn lên đỉnh núi mây mù xa vòi vọi phía trước mà trong đầu cứ lan mãi cái ý nghĩ bỏ cuộc giữa chừng...
Anh em trong đoàn đa phần là thanh niên trai tráng mà cứ liên tục “xin” anh Tạ cho nghỉ, tay đi rừng thành thần ấy thì lúc nào cũng bỏ xa chúng tôi một quãng dài và cứ đứng trên đỉnh núi xa tít luôn miệng quát vọng xuống dọa: “đi ề à thế này tối nay chắc chắn phải ngủ lại ở khu linh địa rồi.” Hoảng quá, lại cố nhấc những bước chân nặng như chì leo dốc... Vậy mà trong khoảng thời gian từ 2002 đến 2004, con đường độc đạo chúng tôi đang men theo vẫn thường xuyên in dấu chân của một ông lão đã ở cái tuổi “xưa nay hiếm” với mái tóc bạc trắng như cước. Người ấy chính là cố giáo sư sử học Trần Quốc Vượng - cây đại thụ của nền sử học Việt Nam, một trong tứ trụ sử học Việt Nam đương đại “Lâm, Lê, Tấn, Vượng” (tức gồm các giáo sư Đinh Xuân Lâm, Phan Huy Lê, Hà Văn Tấn và giáo sư Trần Quốc Vượng). Năm 2002, Bảo tàng Tổng hợp Lạng Sơn, Công ty XNK Du lịch Lạng Sơn đã mời đoàn cán bộ chuyên ngành ở Trung ương cùng phối hợp tiến hành điều tra di tích Mẫu Sơn.
Đoàn do giáo sư Trần Quốc Vượng đứng đầu đã tiến hành điều tra 2 di tích khảo cổ học là Chóp Chài và Mẫu Sơn. Kết thúc đợt điều tra, giáo sư Trần Quốc Vượng thay mặt đoàn công tác đã gửi báo cáo sơ bộ đến các cơ quan chức năng ở Lạng Sơn và gửi bài cho Hội nghị thông báo những phát hiện mới về khảo cổ học toàn quốc tổ chức tại Hà Nội tháng 9/2003. Là một trong những nhà khoa học đầu tiên đặt chân đến khu linh địa Mẫu Sơn để khảo cứu vùng đất linh thiêng, huyền bí và tôn nghiêm này, giáo sư Trần Quốc Vượng đã góp phần lớn trong việc khai lộ những trầm tích văn hóa, lịch sử rất có giá trị của khu linh địa Mẫu Sơn đến với giới chuyên môn cả nước và công chúng. Cuộc khảo cứu của giáo sư Trần Quốc Vượng cùng các đồng nghiệp đã mở đường cho một đợt khai quật chính thức với quy mô lớn tại khu linh địa Mẫu Sơn.
Ngày 14/10/2003, Bộ Văn hóa Thông tin đã ra Quyết định số 3505 cho phép Sở Văn hóa Thông tin Lạng Sơn tiến hành khai quật lần thứ nhất khu di tích linh địa Mẫu Sơn, thời gian khai quật trong 2 tháng từ 15/10/2003 đến 15/12/2003, diện tích khai quật 700m², người phụ trách khai quật là tiến sĩ Nguyễn Văn Cường, Phó Giám đốc Sở Văn hóa Thông tin lúc bấy giờ. Năm 2004, cuộc khai quật kết thúc với rất nhiều khám phá bất ngờ đồng thời phát hiện hàng ngàn hiện vật có giá trị lịch sử, văn hóa cao.
Tiếc thay, vào tháng 8/2005, giáo sư Trần Quốc Vượng qua đời vì trọng bệnh, ông để lại nhiều công trình nghiên cứu còn dang dở về văn hóa hầm mộ “cự thạch” (đá lớn) ở Việt Nam, trong đó có khu linh địa Mẫu Sơn. Những bước chân tiên phong trên con đường khám phá khu linh địa Mẫu Sơn của vị giáo sư đáng kính, một nhà sử học, nhà khảo cổ học hàng đầu - một ông lão ở cái tuổi 70 vẫn bền bỉ, miệt mài băng rừng, vượt dốc, ăn lương khô, ngủ lán trại đẫm sương, uống nước suối khe ròng rã nhiều ngày trời chỉ bởi sức hút của những trầm tích văn hóa, lịch sử một vùng đất thiêng thực sự đã gây cho chúng tôi nhiều xúc cảm.
Xin được trích lời của tiến sĩ Vũ Thế Long, Viện Khảo cổ học Việt Nam, người đã từng khảo cứu khu linh địa khi vùng đất này vẫn còn là một điều vô cùng bí ẩn: “Các đồng nghiệp bàn luận: Liệu nơi đây có phải là “Linh địa” không? Đã từng đến vị trí này, khảo cứu ở vị trí này và cũng từng ngủ qua đêm, uống rượu, ngắm trăng, dãi nắng, dầm mưa và đón mặt trời mọc, tiễn mặt trời lặn ở nơi đây, tôi cảm thấy đây đúng là một vị trí thiên nhiên kỳ diệu. Mây luôn luồn vào lán trại chờn vờn với con người.
Bên dưới nắng chói chang nhưng trên khu linh địa vẫn mát lạnh. Đứng ở vị trí những phế tích của nền kiến trúc cổ mà ta nhìn xuống chân núi có thể thu vào tầm mắt muôn trùng nước non, có thể nhìn thấy cả giang sơn trong một bức tranh gấm vóc. Tôi không được học về khoa tử vi, tướng số cũng như thuật xem đất cát, nhưng qua thực tế mà người xưa đã lựa chọn để làm nơi thờ cúng cùng với những gì đã thấy ở đây. Tôi đồng ý với ý kiến cho rằng: về mặt địa lý, nơi đây đúng là một đắc địa. Cần phải gìn giữ, tu bổ để mọi người đến thưởng lãm.”
Cần phải gìn giữ, tu bổ để mọi người đến thưởng lãm. Đó phải chăng là mong muốn lớn nhất của cố giáo sư Trần Quốc Vượng khi ông đặt chân đến khám phá vùng đất linh thiêng ngàn năm tuổi này. Chúng tôi nói nhỏ với nhau: Sau này khi khu linh địa được trùng tu, phục dựng với một con đường thuận tiện cho du khách vãn cảnh, không chắc con đường ấy sẽ đi theo lối mòn này, nhưng những dấu chân tiên phong mà giáo sư Trần Quốc Vượng đã đi qua để đến với khu linh địa Mẫu Sơn, hẳn sẽ trở thành con đường riêng mang tên ông. Mọi ước vọng còn ở tương lai, giống như những ngọn núi phủ mây phía trước mà chúng tôi sẽ phải vượt qua. Nhưng sau tiếng giục lên đường của anh Tạ, bỗng thấy bước chân vượt dốc như nhẹ nhàng hơn...
--------------------
Các nhà khảo cổ học đã tiến hành khai quật và phát hiện ra Khu Linh địa cổ Mẫu Sơn (Lạng Sơn) - trung tâm của các hoạt động tôn giáo, tín ngưỡng của các tộc người ở đây. Việc phát hiện này đã đem đến cho Mẫu Sơn một giá trị mới, đó chính là giá trị lịch sử, tâm linh bên cạnh giá trị danh thắng của Mẫu Sơn.
Khu linh địa cổ Mẫu Sơn nằm ở độ cao 1.190m so với mặt nước biển, phân bố trên sườn núi dốc trên dãy Mẫu Sơn, thuộc địa phận thôn Lặp Pịa, xã Mẫu Sơn. Đền được xây dựng để thờ vị thần trấn núi Mẫu Sơn có tên gọi là “Đức Tôn Thần Công Tịnh Quang Mậu, Hùng Trấn Đại Vương, Thượng Đẳng Phúc Thần”.
Về lịch sử, khu linh địa cổ có nhiều tài liệu ghi chép khác nhau. Tuy nhiên, theo báo cáo khoa học kết quả nghiên cứu, khai quật khu di tích Mẫu Sơn năm 2003 của Bảo tàng tổng hợp Lạng Sơn, di tích này có từ lâu đời, có thể được xây dựng vào khoảng từ thế kỷ X đến thế kỷ XX.
< Rất nhiều di vật khi được khảo cổ đã bị hư hại nghiêm trọng.Toàn bộ khu di tích linh địa cổ Mẫu Sơn có diện tích 24.400m², được coi là vị trí “đắc địa” theo luật phong thủy: Lưng tựa vào núi Mẹ Mẫu Sơn phía bắc hùng vĩ, mặt hướng ra vũng bồn địa Na Dương – Lộc Bình phía nam sông nước đồng ruộng bao la, bên phải phía tây là núi Cha sừng sững quanh năm mây phủ, bên trái phía Đông là cánh rừng nguyên sinh mọc tươi tốt trên các ngọn núi. Môi trường tự nhiên khá đa dạng và trong lành với những khe suối nhỏ, nhiều cánh rừng nguyên sinh, thảm thực vật nhiều tầng còn bảo lưu được những cây gỗ quý như Tùng la hán, Trầm hương, Các loài hoa Đỗ quyên, Trúc rừng… Thấp hơn phía chân núi là các cánh rừng thông, tre nứa, các khoảng đồi bát ngát hoa sim, mua. Nhiều loại động thực vật hoang dã như lợn rừng, hươu, nai, các loại cầy, dúi, các loài chim… Bởi vậy, đến Đền cổ Mẫu Sơn hình tâm hồn con người trở nên thanh thoát.
Ông Bế Cao Chuyển – Phó Ban quản lý Khu du lịch Mẫu Sơn cho biết: Sau đợt khảo sát và khai quật năm 2003 – 2004 của Bảo tàng Tổng hợp tỉnh kết hợp với các chuyên gia Viện khảo cổ đến nay về cơ bản di tích vẫn giữ nguyên hiện trạng như sau khai quật, gồm có 03 nền móng đắp bằng đá xây dựng đền thờ, các chân cột đá, tường đá và tường gạch, bậc thềm và cánh cửa đá... Gạch xây dựng cho thấy ngôi đền được trùng tu vào cuối thế kỷ XIX.
Hầm mộ đá với cấu trúc và quy mô lớn có vòm che và có nhiều khả năng theo kiểu quan trong ngoài quách. Toàn bộ mộ được dựng bằng những khối đá lớn khai thác tại chỗ. Ngoài ra, một hầm mộ khác có quy mô nhỏ hơn, được dựng theo kiểu trác thạch bằng cách lợi dụng hai tảng đá tự nhiên hai bên và ở trên đậy bằng một phiến đá. Trên một khu vực rộng lớn có rất nhiều tảng đá lớn nằm theo cụm hay đơn lẻ, một số tảng đá lớn có vết tích chế tác của con người. Qua kích thước và vết đục có thể nói những tảng đá này được khai thác làm nguyên liệu để xây dựng ngôi đền cổ. Các đập chắn nước phía trên ngôi đền lợi dụng địa thế của các dãy đá tự nhiên chạy ngang sườn núi có gia cố thêm bằng đá phiến.
< Một trong hai hầm mộ đá trong khu linh địa.Ông Bế Cao Chuyển cũng cho biết thêm: Đầu tháng 9/2011, Ban quản lý Khu du lịch Mẫu Sơn đã thực hiện kế hoạch số 52/KH – TTXTDL của Trung tâm Xúc tiến Du lịch về khảo sát, hội thảo đánh giá tiềm năng du lịch Linh địa cổ Mẫu Sơn. Nếu được đầu tư cơ sở hạ tầng điểm du lịch này sẽ đáp ứng yêu cầu của một khu du lịch quốc gia.
Khu đền cổ và mộ đá trên khu linh địa cổ hiện tồn tại với đầy đủ ý nghĩa của di tích tín ngưỡng, tôn giáo, vừa là nơi thờ tự thần núi Mẫu Sơn vừa là nơi có di tích mộ đá lớn. Song, nó đơn thuần không chỉ là nơi thờ tự, lăng mộ, hành lễ, mà còn là biểu tượng của sức mạnh văn hóa thể hiện đời sống tinh thần phong phú người Tày cổ ở khu vực này.
Linh địa cổ Mẫu Sơn vẫn còn đó những bí ẩn về lịch sử và bí mật về chủ nhân đã dày công xây dựng nên nó. Những câu chuyện lưu truyền trong cộng đồng các dân tộc nơi đây và những chứng tích còn lại vẫn là những bí mật mà mỗi chúng ta cần có thời gian và bằng chứng để khẳng định về một vùng linh địa đã tồn tại lâu đời tại vùng núi Mẹ nơi biên cương địa đầu tổ quốc thiêng liêng này.
Với ý nghĩa như vậy có thể khẳng định khu đền cổ và mộ đá ở khu linh địa là một điểm đến không thể bỏ qua đối với khách du lịch đến với Lạng Sơn. Đến đây du khách có thể hiểu rõ thêm về lịch sử hào hùng của các tộc người ở đây và thưởng thức các cảnh đẹp, đặc sản riêng của vùng núi Mẫu Sơn.
Du kịch, GO! - Theo báo Lạng Sơn, web Tổng cục Du lịch, internet
