Nhà thờ Cù Lao Giêng - thánh đường đầu tiên của xứ Nam Kỳ

Giáo xứ Cù Lao Giêng còn có tên gọi là họ Đầu Nước hay họ đạo Cù Lao Giêng thuộc Giáo phận Long Xuyên, tọa lạc tại ấp Tấn Bình, xã Tấn Mỹ, huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang. Được thành lập năm từ 1778 và là một trong những giáo xứ lớn và lâu đời nhất ở miền Tây Nam Bộ, Cù Lao Giêng có một nhà thờ cổ lớn mang đậm nét kiến trúc Roman thời Pháp thuộc.

Giữa một vùng đất phù sa, sông nước việc xây dựng nhà thờ có quy mô lớn không phải là dễ dàng vào lúc bấy giờ. Ấy vậy mà nhà thờ cổ Cù Lao Giêng vẫn uy nghi vươn lên với ngôi thánh đường thâm nghiêm, với tòa tháp chuông cao vút, với các trụ cột tròn, vững chãi liên kết cùng các  ô cửa, vòm gió và các tháp nhọn nhỏ  hình khối đa giác.

Nhà thờ có các cửa giả hình chữ U ngược, tạo thành một kiến trúc rất bề thế, ngoạn mục và hoành tráng. Nhà thờ hoàn thành trước nhà thờ Lớn ở Sài Gòn (Vương cung Thánh đường) mấy tháng.

Tương truyền vào đầu thế kỷ 18, có một số người theo Thiên chúa giáo, trong đó có các Cha cố người Pháp, đến Cù lao Giêng (nay thuộc xã Tấn Mỹ, huyện Chợ Mới, An Giang) để trốn tránh các cuộc ruồng bố đạo Thiên chúa của triều đình nhà Nguyễn.

Đến khi bình yên, họ Đầu Nước do những người trốn chạy trên thành lập ngày càng phát triển.

Theo các bậc cao niên, trước năm 1946, tại Cù lao Giêng không chỉ có Tiểu chủng viện mà còn có Đại chủng viện cùng tọa lạc trên một khuôn viên, dưới quyền cai quản của Giáo Phận Tây Đàng Trong.

Rất tiếc là cơ sở tôn giáo nầy đã bị lửa thiêu rụi gần như hoàn toàn, chỉ còn lại ngôi nhà nguyện và nhà hưu dưỡng của các Linh mục. Biến cố nầy xảy ra vào đầu năm 1946 do chiến sự lan tràn đến đây, nên cũng trong năm đó, Tiểu chủng viện Cù Lao Giêng được chuyển sang Phnom Penh, Campuchia, còn các Đại chủng sinh thì được gởi lên Đại chủng viện Sài Gòn.

Sau khi Cha Sở Maille chết, Cha Augustinus - Baptista Gazignol (thường gọi là Cha Nho, sinh năm 1843, mất ngày 08/ 05/1917), thuộc Hội thừa Sai Paris (MEP) về coi sóc họ Đầu Nước thì các họ chung quanh được thành lập thêm và trở thành họ lẻ của Giáo xứ này. Kể từ năm 1927 trở đi, họ Đầu Nước chính thức có cha Sở là người Việt Nam, mà người đầu tiên đó là Cha Vân.

Theo tài liệu còn lưu lại thì: Khoảng năm 1879, dưới triều vua Tự Đức, Linh mục Gazignol khởi công xây dựng nhà thờ Cù Lao Giêng, đến 10 năm sau (1889), dưới triều vua Đồng Khánh, công trình được thiết kế theo kiến trúc Roman này mới hoàn thành. Thời Linh mục Louis Dũng trông nom giáo xứ, nhà thờ Cù Lao Giêng và nhà xứ đã được trùng tu và hoàn thành vào năm 2003. Hiện nay hầm mộ Cha Gazignol vẫn ở phía dưới lối đi bên trong nhà thờ.

Tu viện rộng lớn của dòng nữ tu Providence (dòng Chúa Quan Phòng), do các nữ tu người Pháp lập ra vào năm 1874. Thời Pháp thuộc, tu viện này còn là nơi thu nhận trẻ em mồ côi và những người già bệnh tật. Chính vì vậy, các nữ tu dòng Chúa Quan Phòng đã được nhiều giáo dân ở miền Tây Nam Bộ và kể cả vương quốc Campuchia đều biết đến.

Hiện nay cơ sở chính của dòng nữ tu trên được đặt tại Cần Thơ, còn cơ sở ở Cù lao Giêng chỉ còn là nơi an dưỡng của các nữ tu già yếu thuộc dòng tu này. Ngoài ra, bên cạnh Tu viện là nhà thờ cổ của dòng tu Phan-xi-cô và gần đó là phần mộ của Thánh tử đạo Emmanuel Lê Văn Phụng.

Du lịch,GO! tổng hợp