Một di tích quốc gia là bãi đá cổ Sa Pa cũng đứng trước nguy cơ bị xóa sổ.
< Trong vòng bán kính 10 km² ở khu du lịch Sa Pa nổi tiếng cả nước lại phải gánh chịu 'một đống' thủy điện vừa và nhỏ triển khai đe dọa nghiêm trọng đến hệ sinh thái rừng và di sản ruộng bậc thang nơi đây.
Một nhà máy thủy điện sẽ mọc lên giữa di tích quốc gia. Đó là dự án nhà máy thủy điện Sử Pán 1 (huyện Sa Pa) sẽ được xây dựng trong khu vực bãi đá cổ Sa Pa - được công nhận di tích quốc gia năm 1994.
Dự án qua cửa các ban ngành trót lọt cho đến khi được gửi đến Sở VH-TT&DL Lào Cai. Thủy điện đã nằm trong quy hoạch, Sở VH-TT&DL không thể phản bác lại tỉnh, đành phải cầu cứu Bộ VH-TT&DL. Suốt một năm qua, những người làm văn hóa và du lịch đang phải đấu tranh đòi ngừng xây dựng nhà máy thủy điện giữa di tích mà tỉnh Lào Cai đang dự định lập hồ sơ di sản thế giới.
< Lòng suối Mường Hoa trơ sỏi vì công trình xây dựng nhà máy thủy điện đổ hết chất thải xuống.
Tranh cãi, công văn qua lại trong suốt một năm vẫn không đưa đến kết quả. Nhà đầu tư kiên quyết giữ nguyên địa điểm với lý luận không làm ảnh hưởng đến một viên đá nào. Trong khi đó, Sở VH-TT&DL cho rằng cần phải đánh giá tác động đến di sản và cả môi trường cảnh quan. Đó là chưa nói việc xây đập thủy điện sẽ cho chìm xuống lòng hồ những viên đá chưa được khai quật khảo cổ học. Những viên đá đã phát lộ lại nằm bên lở của dòng suối, luôn phải đối mặt với nguy cơ bị nhấn chìm.
Việc mời một đoàn chuyên gia khảo sát di tích này được coi là việc “cực chẳng đã” sau nỗ lực thuyết phục không thành. Chuyến khảo sát được một phó giám đốc Sở VH-TT&DL Lào Cai gọi một cách chua xót là “tour khám phá thủy điện” diễn ra giữa tháng 8. Tại cuộc thảo luận sau chuyến khảo sát, đại diện các bên đã có những tranh cãi gay gắt về việc dừng hay không dự án thủy điện tại địa điểm nhạy cảm này.
Ông Phạm Hải Hà - tổng giám đốc Công ty cổ phần công nghiệp Việt Long, nhà đầu tư thủy điện Sử Pán 1- nói: “Bãi đá đường xuống chẳng có, chúng tôi làm đường xuống, kiến nghị làm hàng rào bảo vệ xung quanh. Chúng tôi sai ở chỗ nào, xâm hại di tích ở chỗ nào. Việc xây đập nước thủy điện, có hồ nước theo cảm quan chúng tôi là tốt. Chúng tôi chưa làm gì xấu đến mấy viên đá cổ của các anh cả. Hàng chục tỉ chúng tôi bỏ ra, bây giờ các anh bảo dừng. Sao các anh không bảo dừng ngay từ đầu. Không lẽ chủ đầu tư kiện Sở VH-TT&DL, sở thua là chắc”.
< Nếu xây thủy điện, những tảng đá cổ với các hình chạm khắc chứa đựng ký ức của các tộc người ở Sa Pa có nguy cơ bị nhấn chìm xuống đáy nước.
Ông Trần Hữu Sơn, giám đốc Sở VH-TT&DL Lào Cai, khẳng định phải nhìn cảnh cả một thung lũng trù phú tan hoang vì xây dựng thủy điện chứ không chỉ nhìn chuyện mấy hòn đá. Khách du lịch bỏ đi, chuyên gia nước ngoài cảnh báo mà thủy điện vẫn mọc lên. Khi chúng tôi làm việc gay gắt, Sở Công thương không thích, ủy ban không ưa, doanh nghiệp càng không ủng hộ. Nhưng ai dám chắc khi xây đập nước, sạt lở không tổn hại đến di tích, tài nguyên du lịch đến bao giờ được phục hồi đúng theo hứa hẹn của các anh?
Đặt câu hỏi cho tỉnh Lào Cai, đại diện Cục Di sản (Bộ VH-TT&DL) nói: “Từ năm 1997, Thủ tướng Chính phủ đã có văn bản đồng ý xây dựng hồ sơ di sản thế giới cho bãi đá cổ Sa Pa. Không thể khoanh từng hòn đá mà đi làm hồ sơ di sản được. Nó phải hài hòa trong tổng thể, mà tổng thể đó đang bị chất lên năm cái thủy điện. Vậy hiện nay tỉnh còn muốn làm di sản thế giới hay không để chúng tôi còn báo cáo lại?”.
Trong khi đó, PGS Đặng Văn Bài, phó chủ tịch Hội Di sản văn hóa Việt Nam, khẳng định: “Lào Cai bắt buộc phải lựa chọn. Nếu chỉ muốn kinh tế thì hãy bỏ khát vọng làm du lịch và di sản thế giới đi. Bây giờ Sa Pa là sản phẩm du lịch nhưng 50 năm nữa sẽ thành một nghĩa địa thủy điện”.
Thủy điện không chỉ là nỗi sợ của riêng những hòn đá ở bãi đá cổ Sa Pa mà các bản làng nổi tiếng về du lịch cộng đồng cũng thấm đòn đau của thủy điện. Số liệu thống kê của Sở VH-TT&DL Lào Cai cho thấy lượng khách đến tham quan và lưu trú tại các điểm du lịch có thủy điện như Tả Van, Bản Hồ giảm mạnh đến hơn 80% so với năm 2006 - thời điểm bắt đầu xây dựng các nhà máy thủy điện.
Ông Nguyễn Anh Tuấn, phó vụ trưởng Vụ Lữ hành Tổng cục Du lịch, cảnh báo: “Đã đến lúc cần xem xét kỹ các dự án thủy điện. Ở góc độ du lịch, không nên chấp nhận các dự án thủy điện nữa. Sa Pa đã bị cảnh báo rất nặng nề về vấn đề này nhưng đáng tiếc là cả Sa Pa, Lào Cai và ngay cả các tỉnh phía Bắc đã không hề lắng nghe”. Từ khía cạnh nhà đầu tư, ông Phạm Hải Hà phản bác: “Tại sao thủy điện hoàn toàn xấu cho du lịch. Nếu không có thủy điện Hòa Bình thì chẳng ai biết đến tỉnh này! Nếu ngăn đập làm hồ, Sử Pán 1 có thể tạo nên một vùng tiểu khí hậu phù hợp với du lịch sinh thái”.
Tuy vậy, nhiều chuyên gia cho rằng thủy điện không thể đồng hành với du lịch sinh thái bởi vì cái du khách muốn là cảnh quan thiên nhiên và văn hóa bản địa thì đã bị thủy điện hủy hoại.
Cả thung lũng suối Mường Hoa với bãi đá cổ, cầu Mây, ruộng bậc thang đang bị xẻ thịt để làm thủy điện. Đào núi, ngăn dòng, điện đâu chưa thấy còn những bản làng trù phú hút khách du lịch thì vắng hoe. Năm thủy điện đang khẩn trương tiến hành vẫn còn là con số quá nhỏ so với 19 thủy điện trong quy hoạch ban đầu. Một trong số năm thủy điện này, thủy điện Sử Pán 1 sẽ chạy dọc bãi đá cổ Sa Pa, từ Hầu Thào đến Bản Hồ và cũng gần khu danh thắng Cầu Mây. Có nghĩa là thủy điện này cùng với những hệ lụy của nó sẽ ôm trọn phần đẹp nhất của thung lũng Mường Hoa - vốn được xác định là trọng điểm du lịch.
PGS Đặng Văn Bài cảnh báo: “Phải đánh giá tổng thế tác động của cả năm thủy điện. Việc xây dựng chừng ấy nhà máy thủy điện trên con suối nhỏ thể hiện thái độ của chính ta đối với bà mẹ thiên nhiên. Nếu không tính toán thì từ bây giờ chúng ta đã ăn mất phần của con cháu sau này”.
Nhà sử học Dương Trung Quốc nói: "50 năm ngắn lắm, phải nghĩ tới 50 năm sau các công trình thủy điện này biến thành gì. Sau chừng ấy năm, chúng ta để lại một bãi thải những công trình đã chết. Đó có lẽ là điều quản lý nhà nước chưa vươn tới".
< Cảnh quan Bản Hồ đang bị san ủi be bét làm loang lổ. Nơi đây đang được tiến hành xây dựng nhà máy thuỷ điện Nậm Toóng và thuỷ điện Sử Pán.
Tuổi Trẻ ghi nhận ý kiến của TS Trần Hữu Sơn, một nhà văn hóa cũng là giám đốc Sở VH-TT&DL Lào Cai, người luôn đau đáu với câu chuyện giữ gìn bản sắc văn hóa và tài nguyên du lịch cho cộng đồng.
* Tại sao đến tận bây giờ Sở VH-TT&DL mới can thiệp sâu vào việc xây nhà máy thủy điện trong khi tác hại của nó đã diễn ra một thời gian khá dài?
- Tháng 4-2010 tôi đi khảo sát, người dân than là năm nay không có khách đến dù trước đó mỗi năm có thể đón hàng vạn người. Đó là một sự lạ và chúng tôi bắt đầu cho điều tra. Trước đây bản Dền (xã Bản Hồ) là trung tâm của du lịch cộng đồng, nhưng điều tra sáu tháng đầu năm 2010 chỉ có 80 người khách. Chúng tôi đã có văn bản đề nghị dừng tất cả các nhà máy thủy điện ở Sa Pa. Nhưng dừng lại rất khó, quy hoạch đã ký rồi, doanh nghiệp vào làm rồi, kinh phí đâu để đền bù mà bắt doanh nghiệp dừng lại. Ở đây có kẽ hở của luật, luật không quy định rằng phải bảo vệ tài nguyên du lịch như Luật di sản quy định bảo vệ di sản.
Hơn nữa, người ta chỉ nghĩ đến lợi ích trước mắt mà không nghĩ lợi ích lâu dài, cần hôm nay không cần mai sau, hoặc tư duy nhiệm kỳ. Vậy là doanh nghiệp cứ nhảy vào thôi, mà doanh nghiệp thì cứ lãi là họ làm chứ chả nghĩ gì hơn. Thậm chí tôi nghĩ ngay cả doanh nghiệp làm thủy điện, họ có thật sự cần làm ra điện hay không. Thử hỏi một con suối năm cái thủy điện thì làm sao có nước. Họ đã nghĩ đến điều đó chưa hay cũng biết rồi mà làm ngơ, miễn là ta có dự án trong tay rồi thì giải ngân theo đúng cơ chế cho vay? Có một cơ chế sai lầm đem lại lợi ích cho riêng doanh nghiệp làm thủy điện là được vay 2/3 vốn của Nhà nước. Do vậy, tôi được biết nhiều doanh nghiệp cứ khai khống dự án lên. 200 tỉ khai lên 300 tỉ, nhà đầu tư chả bỏ xu nào mà chỉ làm bằng tiền nhà nước. Cơ chế ưu đãi vay như thế là không được.
Bây giờ bảo đánh giá môi trường chúng tôi cũng chịu, phải có các chuyên gia về môi trường. Các đoàn nghiên cứu, khách du lịch đều phát biểu: muốn xây dựng thủy điện thì phải xây dựng kiểu khác, để lở loét như thế thì ai còn đến nữa. Các doanh nghiệp nói rất hay là chúng tôi sẽ phục hồi, sẽ trồng A, trồng B nhưng kinh nghiệm cho thấy ở thủy điện Lào Cai và nhiều nơi khác đã trồng được gì đâu.
* Có những ai đồng hành với văn hóa trong cuộc đấu tranh nhằm giảm bớt tác hại của thủy điện đến Sa Pa?
- Người dân, cán bộ. Nếu ai bình tâm, yêu Sa Pa thì họ sẽ có tâm trạng như tôi. Người dân bao giờ cũng đồng hành với mình. Tết năm 2011 tôi tiếp một ông người Dao ở Nậm Cang, một người tôi không hề biết. Ông đi hơn trăm cây số bằng xe máy đến, ông bảo: Tôi không quen anh nhưng thấy anh phát biểu trên tivi rất đúng với ý người dân chúng tôi, tôi chẳng có gì đâu, chỉ có con gà biếu anh ngày tết, coi như cảm ơn anh. Suốt 30 năm làm trong ngành, 10 năm làm giám đốc sở thì đó là món quà xúc động nhất. Lúc đó tôi cũng nhận ra: À, người dân hiểu mình.
* Theo quan điểm của ông, ở Sa Pa, thủy điện nên nhường bước cho du lịch?
- Tôi đã nói rồi, cả nước có một Sa Pa, không có hai. Người Pháp có 100 năm khai thác du lịch ở đây. Vừa rồi khảo sát cho thấy khách đến một bản của Sa Pa trong một năm bằng tám tỉnh Tây Bắc cộng lại. Hơn nữa, Sa Pa khi làm du lịch thì đã thay đổi rất nhiều, đời sống người dân khá lên. Tổng lợi nhuận thu về cho Nhà nước khó nhìn thấy nhưng nó giải quyết công ăn việc làm cho người dân, từ anh lái xe ôm đến người lái taxi, người làm khách sạn, người bán ngô nướng, anh múa khèn...
Giờ quy hoạch thủy điện bừa bãi lại lấy mất tài nguyên du lịch của họ, ruộng nương của họ. Mà ruộng bậc thang quý hơn gấp nhiều lần ruộng ở đồng bằng. Cả đời cha ông họ, cả dòng họ đổ mồ hôi trên triền núi mới có được chừng ấy ruộng thôi.
Không nhất thiết phải xây dựng năm nhà máy thủy điện tại Sa Pa mà hoàn toàn có thể làm ở chỗ khác. Cả nước chỉ có một Sa Pa - trung tâm du lịch miền núi lớn nhất. Sự đóng góp của thủy điện chả được bao nhiêu so với những gì gây ra với cảnh quan, tài nguyên du lịch.
- Dừng được một cái là may lắm rồi. So với ý muốn của mình thì chưa được nhưng thế còn hơn không. Theo quy hoạch, Sa Pa có 19 thủy điện, nhưng khi chúng tôi kiến nghị đã giảm xuống còn năm cái. Nhưng chỉ riêng năm cái cũng chết lắm rồi. Nếu cứ để như hiện tại thì 5-7 năm nữa khách du lịch sợ không đến nữa, Sa Pa không còn là Sa Pa nữa, chỉ có những người đến du lịch một đêm thì buồn lắm.
Tan hoang Bản Hồ
“Mất cá, mất thác, mất cảnh quan, Bản Hồ mất sạch rồi” - Đào A Án (trưởng thôn Bản Dền, xã Bản Hồ, huyện Sa Pa, Lào Cai) buồn bã nói. Bản Hồ nay có tới hai nhà máy thủy điện nhưng câu chuyện của ông trưởng thôn Đào A Án chỉ xoay quanh cái ngày xưa Bản Hồ còn giàu có, nhiều khách: “Ngày xưa, suối sâu đến hơn 10m, cá nhiều, khách đến ở nhà chỉ xuống suối một lúc là có tới mấy cân cá để ăn. Ngày xưa có thác cá nhảy, khách đi chơi mang theo cơm lam, lợn quay, vừa ăn vừa xem thác. Thủy điện thi công một cái, khách bảo: Bản Hồ đẹp nhất cảnh quan, giờ như sạt lở đất”.
< Công trình thủy điện Sử Pán 2 đang được thi công tại bản Hồ, Sapa khiến cung đường xuống bản bị cày nát, cảnh quan thay đổi hoàn toàn.
Ông trưởng thôn còn nhớ nhà máy đầu tiên khởi công năm 2004, kéo theo đó là lở núi, phá rừng, máy xúc, máy ủi cày xới ngày đêm. Tất cả đất đá, chất thải được đổ thẳng xuống con suối chảy qua thôn. Đến cả suối nước nóng tự nhiên cũng bị nhà máy thủy điện vùi lấp. “Trung bình một ngày mấy trăm khách xuống tắm, giờ thì hiếm lắm mới thấy một người. Từ hồi thi công thủy điện, khách vắng hẳn, 29 nhà dân làm du lịch chỉ có 1-2 nhà có khách, chăn màn mốc hết” - ông nói.
Ông trưởng thôn tiếp câu chuyện buồn của Bản Hồ: “Phá tan hoang rồi vứt đấy chứ có làm tiếp đâu. Có tổ máy bảo làm ba năm xong nhưng tám năm rồi chưa xong, công nhân, kỹ sư cũng đi đâu hết. Họ bảo còn tiền đâu mà làm. Thế mà đợt mới khởi công, người ta cũng hùng hổ đào bới, xây dựng làm hỏng hết cả đường ống dẫn nước sinh hoạt của người dân. Dự án nước ngoài tài trợ cho mỗi nhà một bể nước sạch đành bỏ không vì đường ống vỡ hết rồi”.
Du lịch, GO! - Theo Hà Hương (báo Tuổi Trẻ), internet
0 comments:
Post a Comment